In de jaren 90 kwam de overheid met informatie in zogenaamde postbus 51 spotjes. Eén van die spotjes was ‘een beter milieu begint bij jezelf’. Het doel was om mensen bewust te maken dat ze zelf dingen kunnen doen die energie besparen. Licht uit in ruimten waar je niet bent, korter/zuiniger douchen, minder water gebruiken enzovoort. In die tijd waren er maar weinig mensen die kritiek op de spotjes hadden, hooguit dat ze betuttelend waren.
Tegenwoordig is dat wel anders, want vooral uit de milieuhoek is er veel kritiek op die slogan. In grote lijnen komt de kritiek erop neer dat het geen zin heeft zelf goed te doen terwijl grote vervuilers gewoon hun gang gaan.
Maar is die kritiek wel terecht?
Om te beginnen waren de spotjes om bewustwording te creëren (al zullen er ook mensen zeggen dat dit niet zo is). Tegen bewustwording kun je volgens mij geen bezwaar hebben en is nog steeds heel hard nodig. Alles wat jezelf doet om verbruik van energie, water en voedsel te reduceren, is een flinke stap vooruit. Sommigen noemen het een druppel op een gloeiende plaat, maar als iedereen de moeite doet om hun ecologische voetafdruk te verkleinen dan is het zeker meer dan een druppel.
Er speelt volgens mij nog iets anders. Bewustwording is niet alleen goed voor je omgeving, maar ook voor jezelf. Als je namelijk bewust bent van zaken, dan ben je ook in staat om de keuze te maken iets te veranderen. Als je ergens niet bewust van bent, dan zal je ook geen aanleiding zien om te veranderen. Je ergens bewust van zijn hoort ook bij je eigen verantwoordelijkheid. Je kan je niet verschuilen achter het kuddegedrag, zeker niet als de kudde keuzes maakt waar je je niet prettig bij voelt.
Kuddegedrag wijst naar een collectiviteit. In Nederland is er steeds minder sprake van collectiviteit. Er wordt zelfs gezegd dat Nederland erg individueel is ingesteld. Er zijn best veel mensen die zeggen dat regels niet voor hun gelden en dat de pakkans klein is. Een (collectieve) regel is er niet om gehandhaafd te worden, maar om te worden nageleefd. Zo is bepaald dat je overdag in een auto niet harder dan 100 km/u mag rijden, maar ik wil de mensen die zich daar niet aan houden de kost geven.
Je verantwoordelijkheid afschuiven naar het collectief kan, maar dan moet je je ook houden aan de regels van het collectief. Selectief winkelen is er dan niet meer bij. In sommige landen is dat zo, maar in Nederland niet. Hier kun je als individu een eigen identiteit hebben, maar daar horen ook verantwoordelijkheden bij. Dat kan je sterker maken, maar ook zwakker.
Verantwoordelijkheid nemen is helemaal niet zo gemakkelijk. Een ieder die wel eens wordt aangesproken op zijn/haar gedrag zal dat wel herkennen. De ruimte om keuzes te maken is ook kleiner omdat er steeds meer mensen bijkomen. Dat betekent dat je de beschikbare middelen/ grondstoffen met meer mensen moet delen. Per individu blijft er dan minder over. Als jij meer gebruikt dan er voor jou beschikbaar is, dan blijft er voor een ander minder over. Dat bewustzijn wordt ook wel ecologische voetafdruk genoemd. Die kun je testen bijvoorbeeld via de Ecological Footprint Calculator.
Maar terug naar ‘een beter milieu begint bij jezelf’. Dat beginnen is zeker waar, maar vooral vanuit de milieuactivisten wordt gezegd dat dit niet genoeg is en dat grote vervuilers moeten worden aangepakt, omdat de impact veel groter is. Ja dat is zo, maar wel 2 kanten op. Als je morgen de Rotterdamse haven en Schiphol stillegt, dan heb je een enorme CO2 reductie in Nederland. Maar de gevolgen voor de maatschappij zijn dan ook groot. Veel bedrijven zullen niet meer kunnen produceren, je kan geen bus of auto meer nemen voor ervoer en winkels raken snel leeg. Dat is een keuze die je kan maken als collectief, maar gaat je als individu enorm raken.
Als iedereen wat gaat doen aan de eigen mobiliteit en dan vooral die over langere afstand, dan zullen oliemaatschappijen het ook best lastig krijgen. Je kan wel zeggen dat je alleen vervoer nodig hebt om van A naar B te kunnen, maar is dat wel zo? Als jij vaak in B moet zijn, waarom ga je dan niet dichter bij B wonen?
Grote bedrijven bestaan bij de gratie van onze behoefte. Ik schrijf dit op een computer en plaats het dan op een server en weet dat ik daarmee al minstens 4 grote bedrijven heb gesteund, net als jij, lezer van deze blog. Kan ik daar wat aan doen? Je mag zelf het antwoord geven.
Helaas wachten velen nog steeds op een top-down oplossing. De oplossing voor onze milieuproblemen moeten komen van regeringen en grote vervuilers. Dan kun je lang wachten, zeker als er telkens leiders worden gekozen die niets veranderen. De spotjes ‘Een beter milieu begint bij jezelf’ zijn 30 jaar oud. We weten al (meer dan) 30 jaar dat er een probleem is en nog steeds lopen we te hoop tegen de grote vervuilers. Als iedereen zelf de touwtje zelf in handen neemt, dan heb je best een kans dat er een bottom-top proces ontstaat. Helaas zijn we nog ver van een collectieve individuele verandering. Je zal eerst mensen zover moeten krijgen dat ze andere leiders kiezen (die wel willen veranderen).
Zelfs de grootste plas is als een een druppel begonnen
Een druppel op een gloeiende plaat kan meer effect hebben dan jezelf denkt!
Duurzame energie is er niet gekomen omdat regeringen en bedrijven dat wilden, maar omdat er pioniers waren die een verantwoordelijkheid namen. Die pioniers zaten niet bij grote bedrijven of in de regering. En we willen ook wel eens vergeten dat grote bedrijven niet een abstract iets zijn, maar een door mensen gecreëerd systeem. Als mensen bij een bedrijf ook beseffen dat ze iets kunnen doen, dan zou dat ook al veel helpen. Kan jij het verantwoorden dat je thuis alles aan het scheiden bent en het bedrijf waarbij je werkt alles op één grote hoop gooit?
Je hebt de grote bedrijven en hun netwerken nodig om zaken grootschalig uit te rollen, maar het betere milieu is echt begonnen bij mensen die zelf hun verantwoordelijkheid namen. Het is best prettig als je zelf je grenzen kan stellen. Ik heb best nog een stap te gaan om mijn ecologische voetafdruk (volgens sommigen ook een uitvinding van de grote bedrijven) te verminderen. Door zelf actie te nemen heb ik mijn voetafdruk weten te verlagen tot 2. Nog te hoog, maar door zelf actie te nemen zit ik wel onder het landelijk gemiddelde van 3,6. Met mij hebben velen al zelf actie genomen. Zonder dat was die 3,6 landelijk hoger geweest.
Bronnen
Worden we individualistischer? (cbs.nl)
Nederland Fact Sheet – Global Footprint Network
Een beter milieu begon toch bij jezelf? – De Groene Amsterdammer
Een beter milieu begint niet bij jezelf maar wel op je werk – Boom Management
