30 jaar werkte ik in het bedrijfsleven. In al die jaren zag ik veel programma’s voorbijkomen die me als werknemer bewust moest maken van allerlei zaken. Veiligheid, inclusie, werk en privé, wet- en regelgeving enzovoort. Dat was goed voor het bedrijf en voor de (individuele) werknemers.
Veel van die programma’s waren (en zijn) ontwikkeld door bureaus die zich daarin hebben gespecialiseerd. Als bedrijf kun je nu immers niet altijd alle kennis in huis hebben. Waren al die programma’s onzinnig? Nee, dat zou ik zeker niet zo willen stellen. Toch stelden geen van die programma’s de vraag of het bedrijf waar ik werkte wel zinnig was.
Je hoort tegenwoordig steeds vaker over bullshit banen. Banen die worden gedaan door mensen, maar als die banen er niet zouden zijn, is er eigenlijk niemand iets van zou merken. Waarom die banen er dan zijn? Daar kun je een boek over volschrijven. Soms zijn ze er om een bepaalde uitstraling te geven, omdat het wettelijk moet of om iemand weg te promoveren (lees om iemand die lastig is op een zijspoor te zetten). Dat roept bij mij de vraag op of er ook geen bullshit bedrijven zijn?
Als consument is er altijd wel ergens iets te vinden dat je denkt nodig te hebben. De vraag of je het ook echt nodig hebt, die wordt zelden gesteld. Heel vaak kopen mensen iets op impuls. Recentelijk ben ik begonnen met 2 weken wachten voor ik iets koop waarvan ik denk dat ik het nodig heb (boodschappen uitgezonderd). Heel vaak blijkt dat ik het dan eigenlijk helemaal niet nodig heb. Mijn ‘rommelhok’ staat vol met zaken die ik ooit heb gekocht, maar niet meer gebruik en/of bijna nooit gebruikt heb. Vaak kopen mensen ook iets omdat ze ergens op uitgekeken zijn. Dat kan zijn gordijnen, een auto of zelfs een huis. Dat kan, maar je afvragen waarom je uitgekeken bent op zaken die nog gewoon goed zijn, ook daar zijn vast hele boeken over volgeschreven.
Dat gezegd hebbende, blijken we als consument veel te kopen wat eigenlijk overbodig is. Dat noemen we dan luxe. Omdat er luxe is, zijn er ook bedrijven die dat maken, immers waar een vraag is, kun je aanbod creëren. Vaak gebeurt het ook andersom, er is aanbod en wordt er vraag gecreëerd. Op een rare manier wordt de toename van vraag en aanbod gerelateerd aan een vorm van beschaving.
Dat daarvoor een prijs wordt betaalt die niet in de producten zit verwerkt, dat valt de meesten niet op. Ons land blijkt nu vol te zitten met PFAS, maar jarenlang waren we blij met onze anti-aanbak pannen, onze ‘ademende’ regenkleding en brandschuim dat goed werkte. We wisten niet beter, maar de fabrikanten wel. Die verzwegen het, ook het personeel van die bedrijven mochten niets zeggen en kregen allerlei programma’s die ze vertelden dat het allemaal goed was of zou komen.
De luchtvervuiling door onze staalindustrie, de vervuiling door zinkfabrieken, de energieslurpende datacentra, de onnodige fast fashion en nog veel meer zaken zijn ons leven ingeslopen als een noodzakelijk en onmisbaar verschijnsel. Die bedrijven bestaan, de werknemers zijn blij met hun baan en als er bezwaren kwamen, kregen ze een sluitend verhaal te horen dat het bedrijf verbeteringen doorvoerde.
Ik ken eigenlijk geen bedrijf dat zei dat het overbodig was en de tent sloot. Hooguit bedrijven die sloten omdat de markt te klein was om nog winstgevend te zijn. Dat is wat ze leren, als je onderneemt, dan doe je dat om winst te maken. Ondernemen moet je tegenwoordig wel doen met een maatschappelijke verantwoording. Die verantwoording zit er dan vooral in dat je zorgt voor de veiligheid van medewerkers en/of duurzaamheid. Zelden lees ik een verantwoording over de toegevoegde waarde van een bedrijf. Laat staan dat we bedrijven sluiten omdat ze geen maatschappelijk toegevoegde waarde hebben. Een bedrijf is er vaak omdat er een vraag is, maar niet wordt gevraagd of die vraag wel zinnig is. En als jij het niet maakt, dan doet een ander het wel.
We hebben nu een situatie dat we zoveel werk hebben, dat we het niet meer aankunnen en dan maar AI in gaan zetten om het toch maar voor elkaar te krijgen. Dat er minder arbeidskrachten zijn ligt niet alleen aan de vergrijzing. Dat is vooral omdat er veel werk is dat eigenlijk weinig toegevoegde waarde heeft. Bullshit werk dus. Maar ook omdat steeds meer mensen die het werk zouden kunnen doen, uitvallen omdat ze fysiek of mentaal over een grens zijn heen gegaan. En waarom? Voor onze beschaving?
Zelf ben ik al een tijdje bezig met consuminderen. Dat is soms een zoektocht, maar soms ook razend eenvoudig. Velen zullen vloeibare zeep gebruiken, zowel onder de douche als in de wasmachine. Eigenlijk onzinnig omdat vloeibare zeep voor minimaal 80% water is en verpakt in plastic. Vroeger was het altijd vaste zeep in een papiertje verpakt. Ergens zijn we van het paadje geraakt en hebben we ons laten meeslepen in deze bullshit. Waarom vinden we die vloeibare zeep eigenlijk luxe? Is het echt hygiënischer?
Terwijl we steeds meer vraag en aanbod creëren en dat ook steeds vaker duurzaam en maatschappelijk verantwoord willen doen, stellen we zelden de vraag waarom we het werk überhaupt doen. Als ik voorspellingen zie dat straks voor elke 100 werknemers er ruim 300 vacatures zijn, dan lijkt me de vraag of het ook met minder kan gerechtvaardigd. Vaker ‘waarom doen we dit’ als vraag stellen, kan volgens mij geen kwaad. Dus ja, er zijn bullshit bedrijven en het mag het een stuk minder.
